Belçikalı hukukçu ve matematikçi Viktor D’hondt tarafından kurulan bu sistem, 14 Mayıs akşamı Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin aritmetiğibelirleyen ana unsur olacaktır.
TBMM’ye dağıtılacak Temsilci sayısını belirlemek için bir prosedür olacaktır.Sistemin adil olup olmadığı da merak edilen bahislerin tam ortasında.
Herkesin anlamakta güçlük çektiği D’Hondt Sistemi aslında oldukça kolay bir matematiğe dayanmaktadır.
Bu sistem Türkiye’de 1961’den beri var; 1965 Millet Meclisi genel seçimi ve 1966 Millet Meclisi ara seçimi hariç Tüm parlamento genel ve ara seçimlerinde uygulandı.
Bu sistemin neden geliştirildiğine gelince; milletvekillerini doğrudan oylarına göre dağıtmak, kesirli sayılar nedeniyle Bunun mümkün olmadığını açıklayabiliriz. Aslında bu durumdan kurtulmak ve büyük partileri ve koalisyonları teşvik ederek yasama sürecini kolaylaştırmak, aşırı partilerin parlamentoda temsil kazanarak istikrarsızlık yaratmasını engellemek sistemin amacıdır.
Partilerin aldığı oy sayısı bariz bir orana bölünür ve çıkan sonuca göre milletvekili dağılımı gerçekleşir.
Tabiri caizse çıkan kesirli sayılar “yuvarlama” Bu da ayrılan milletvekili sayısının doğru dağılımını zorlaştıracaktır. Bu sistem bu sıkıntıyı ortadan kaldırmak için geliştirilmiştir.
Cumhurbaşkanı seçiminde formül kolaydır: birinci veya ikinci türden oyların %50’sinden 1 fazlası alan seçimi kazanır. Ancak parlamento seçimlerinde durum biraz daha karışık.
Örneklerle ele alarak sistemi daha kolay bir şekilde anlayalım.
algoritma en çok oyu alan partiye 1 milletvekili vererek, Daha sonra aldığı oy sayısını sahip olduğu milletvekili sayısından 1 fazlaya böler ve o ilde dağıtılacak milletvekili sayısı bitene kadar sonuca devam eder. Bir algoritma üzerinden gidelim.
- Parti A 100.000
- B Partisi 80k
- Parti C 30 bin
- Parti D 25 bin
- E Parti de 10 bin oy almalı.
A Partisi, en çok oyu aldığı için birinci milletvekilini kazanır ve D’hondt Sistemi Aktif. İkinci milletvekilini belirlemek için A partisinin oyu, kazandığı milletvekilinin üzerine bir ilave yapılarak elde edilen sonuca bölünür. Yani 100 bin oyu olan A partisinin sonucu ikiye bölündüğü için 50 bin olacaktır.
50 bin ile A Partisi en çok oyu alan yerini B Partisi’ne devretmiş olacak. B Partisi de 1 milletvekili kazanır, aldığı milletvekili sayısına 1 eklenerek elde edilen sayıya bölünür. Kuyu 80/2=40 bin.
Bu hesaplama ile 50 bin oyla A Partisi üçüncü milletvekilini kazandı. Oyu bir kez daha aynı formüle göre bölünecek. Bu sistem kullanılarak tüm oylar partilere tüm milletvekilleri dağıtılıncaya kadar devam edecek. Burada sistemin işleyişi biraz matematiğe dayansa da yuvarlama sayısı hesabından çok daha kesin sonuçlar vermektedir.
Peki bu sistem adil bir sistem mi?
Karmaşık koalisyon, işbirliği ve baraj sistemleri olan ülkelerde tam anlamıyla adil bir sistemden bahsetmek ne yazık ki mümkün değil. Her formülün avantajları ve dezavantajları olduğu gibi, bu sistem de Elbette dezavantajları da var.
Bu durumla ilgili yapılan araştırmalar, bu sistemin en az orantılı sistemlerin ortasında olduğunu göstermektedir. Mecliste dağınık küçük partiler yerine büyük partileri ve koalisyonları konsolide eden; dengeli, monoton ve istikrarlı bir sistemüzerine inşa edildi.
Birçok ülke tarafından kullanılan bu sistem ülkemizde de kullanılmaktadır. 1961’den bu yana milletvekili dağılımını belirlemekkullanır.
